Nieuw pensioenstelsel en medezeggenschap

Instemming OR en werknemers | Wet toekomst pensioenen

Op 1 juli 2023 is de Wet toekomst pensioenen in werking getreden. Deze hervorming van het pensioenstelsel gaat voor grote veranderingen zorgen en heeft verstrekkende gevolgen voor werkgevers, werknemers en ondernemingsraden. Alle pensioenregelingen moeten worden aangepast aan de nieuwe wetgeving. Uiteindelijk hebben wij dan uiterlijk in 2028 een nieuw pensioenstelsel. De veranderingen hebben ook gevolgen voor bijvoorbeeld de hoogte van het ouderdomspensioen en het nabestaandenpensioen, de hoogte van de huidige en toekomstige beschikbare pensioenpremie en de eigen bijdrage. De vraag die dan opkomt is of een werkgever een pensioenregeling zomaar mag aanpassen. Ook de rol van de ondernemingsraad en de personeelsvertegenwoordiging is hierbij interessant.  

In deze blog behandelen wij de rol van de werkgever, de ondernemingsraad en de personeelsvertegenwoordiging. Hierbij gaan wij er vanuit dat er een bestaande pensioenregeling is die is ondergebracht bij een pensioenverzekeraar of premiepensioeninstelling (ppi).

Mag een werkgever de pensioenregeling zomaar aanpassen?

Dit is een cruciale vraag voor zowel werkgevers als werknemers. Het antwoord op deze vraag is: nee, niet zonder instemming van de werknemers en de ondernemingsraad. Er zijn strikte regels en procedures vastgelegd in de Wet op de ondernemingsraden (WOR), de Pensioenwet en het Burgerlijk Wetboek.

Als er op dit moment een pensioenregeling is dan betekent dit dat er in het verleden een pensioenovereenkomst tot stand is gekomen tussen de werkgever en de werknemers. De hoofdregel is dat een werkgever deze pensioenovereenkomst niet éénzijdig mag wijzigen. Een wijziging komt pas tot stand als een medewerker hier welbewust mee heeft ingestemd. Als er een ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging is dan hebben zij ook een rol in het wijzigingstraject.

Vaak wordt gedacht dat als de fiscale wetgeving wijzigt – zoals nu met de Wet toekomst pensioenen het geval is – dat dit automatisch betekent dat de werkgever de pensioenregeling zomaar kan aanpassen. Immers, de werkgever moet er toch voor zorgen dat de pensioenregeling aan de wettelijke eisen voldoet? Dit ligt toch echt genuanceerder. Een fiscale wijziging werkt namelijk niet automatisch door in de pensioenovereenkomst. Wat fiscaal is voorgeschreven, is geen dwingend civiel recht. Zodoende levert een fiscale wetswijziging niet automatisch een voldoende zwaarwichtig belang voor de werkgever op om de pensioenregeling éénzijdig aan te mogen passen.

Medezeggenschap bij pensioen

Pensioen is een belangrijke en kostbare arbeidsvoorwaarde. De wetgever ziet dit ook in. Mede hierom hebben wij in Nederland de Wet op de ondernemingsraden (WOR). Deze wet geeft aan de personeelsvergadering (PV) en de personeelsvertegenwoordiging (PVT) bepaalde medezeggenschapsrechten over pensioen. 

Met de invoering van de Wet toekomst pensioenen is de rol van de ondernemingsraad en de medezeggenschap van werknemers niet verminderd. Werknemers en de ondernemingsraad hebben zodoende nog steeds inspraak in geval er wijzigingen in hun pensioenregeling worden voorgesteld. Sterker nog, zonder hun instemming kan de werkgever geen wijzigingen doorvoeren.

Medezeggenschap bij pensioen is anders voor kleine dan voor grote ondernemingen. Hierbij ligt de grens bij 50 of meer werkzame personen. Bij 50 of meer werkzame personen praat je over een grote onderneming. Voor ondernemingen waarbij er in de regel ten minste  50 personen of meer werkzaam zijn geldt de wettelijke verplichting om een ondernemingsraad in te stellen. Bij kleine ondernemingen zijn er medezeggenschapsrechten voor de personeelsvergadering (PV) of de personeelsvertegenwoordiging (PVT).

Instemmingsrecht OR, de rol van de ondernemingsraad

De ondernemingsraad heeft een belangrijke stem bij pensioenzaken. Wijzigingen in de pensioenregeling vallen onder het instemmingsrecht van de ondernemingsraad. Dit is geregeld in artikel 27, lid 1 van de WOR. Bij ondernemingen met meer dan 50 werkzame personen moet de ondernemer een ondernemingsraad (or) instellen.

Instemming van de ondernemingsraad is onder andere noodzakelijk bij het aangaan, wijzigen of intrekken van een pensioenovereenkomst. De voorgenomen wijzigingen die in het kader van de Wet toekomst pensioenen moeten worden doorgevoerd vallen zodoende onder de het instemmingsrecht van de ondernemingsraad.

In de WOR is vastgelegd welke procedure de ondernemer – lees werkgever of bestuurder – moet doorlopen in geval van een instemmingsprocedure. Hierbij is het volgende van belang:

• De instemming moet schriftelijk aan de ondernemingsraad worden gevraagd en wel voordat de ondernemer het besluit, om de pensioenregeling te wijzigen, heeft genomen.
• Hierbij moet de ondernemer een zo volledig mogelijk overzicht geven van alle wijzigingen, de gevolgen die dit heeft voor de werknemers en de beweegredenen waarom de wijzigingen volgens de ondernemer moeten worden doorgevoerd.
• Er dient tenminste één overlegvergadering plaats te vinden tussen de ondernemer en de OR.

Na de overlegvergadering neemt de ondernemingsraad dan een beslissing. De reactie van de OR moet schriftelijk en gemotiveerd zijn. Nadat de ondernemer op de hoogte is van het standpunt van de OR maakt hij zijn besluit schriftelijk bekend aan de ondernemingsraad. Als de OR niet instemt met het instemmingsverzoek en de ondernemer besluit om de voorgenomen wijzigingen toch door te voeren dan kan de OR de nietigheid van het besluit inroepen. Dit moet dan wel schriftelijk en binnen een maand gebeuren. Het gevolg hiervan is dat de ondernemer het nietige besluit niet mag uitvoeren. Doet hij dit toch dan kan de OR de kantonrechter verzoeken om het de ondernemer te beletten om het voorgenomen besluit, tot wijziging, uit te voeren.

De ondernemer kan echter ook aan de kantonrechter vervangende toestemming vragen om het voorgenomen besluit toch uit te mogen voeren als de OR heeft aangegeven hier niet mee in te stemmen. Zoals uit het vorenstaande blijkt geeft het instemmingsrecht de OR tanden.

Wist u dat de OR externe deskundigen mag inschakelen?

Pensioen wordt door veel werknemers als lastig en complex ervaren. De OR leden vormen hier vaak geen uitzondering op. Meestal heeft de OR een kennisachterstand ten opzichte van de werkgever en zijn pensioenadviseur over het onderwerp pensioen. Mede hierom is in de WOR opgenomen dat de OR een of meer deskundigen kan inschakelen. Hierbij kan men dan denken aan een pensioenadviseur, actuaris of pensioenadvocaat. Deze kan dan bijvoorbeeld een schriftelijk advies geven of de OR-vergadering bijwonen om zodoende meer uitleg te geven.

De kosten die de OR maakt om een deskundige in te schakelen worden in principe door de ondernemer betaald. Wel moet de OR de ondernemer dan vooraf in kennis stellen van de kosten. Hierbij geldt dat hoe complexer het onderwerp is, en des te groter de financiële gevolgen voor de werknemers, des te hoger de kosten in redelijkheid mogen zijn.

De pensioenadviseurs van Transparans hebben veel ervaring met wijzigingstrajecten. Wat kunnen wij voor een OR betekenen?

• Workshop pensioen. Hierin geven wij uitleg over het pensioenstelsel in Nederland en gaan wij in op de pensioenregeling die de werkgever voor de medewerkers heeft afgesloten. Specifieke aandachtspunten worden besproken en er is voldoende ruimte om vragen te stellen.
• Begeleiden van de OR tijdens een wijzigingstraject. Hierbij beoordelen wij het instemmingsverzoek en de bijbehorende stukken. Wij bespreken de aandachtspunten en de gevolgen op de lange en korte termijn en geven inzicht in de financiële consequenties. Mogelijke alternatieven worden aangedragen en besproken. Wij kunnen helpen met het opstellen van de schriftelijke akkoordverklaring of de schriftelijke afwijzing (en het vervolgtraject). Ook bewaken wij de instemmingsprocedure (wordt alles wel volgens de wettelijke voorschriften doorlopen en bewaken wij de termijnen).
• Second opinion. Hierbij analyseren wij het wijzigingsvoorstel van de werkgever. Kloppen de uitgangspunten, de uitkomsten, de berekeningen en de conclusies? Zijn er mogelijk alternatieven die tot een betere uitkomst kunnen leiden?
• Vraagbaak. Hierbij legt de OR specifieke vragen aan ons voor. Deze zullen wij dan helder en snel beantwoorden. Desgewenst kunnen wij een toelichting geven in de OR-vergadering.  
• Meer weten? Neem dan vrijblijvend contact met ons op. Wij staan u graag te woord en helpen u graag.

Conclusie

De Wet toekomst pensioenen gaat het pensioenlandschap in Nederland drastisch veranderen. Medezeggenschap en de rechten van de werknemers worden echter niet ingeperkt. Ze zijn juist meer dan ooit een onderwerp om rekening mee te houden. Een goed inzicht in de wettelijke regelgeving rondom medezeggenschap en instemmingsrechten is hierbij essentieel. Een goede samenwerking en een open communicatie tussen werkgever en de werknemers (en indien van toepassing de OR) zal ervoor zorgen dat het wijzigingstraject soepeler zal verlopen. Hoewel voor een aantal onderdelen er nog een overgangstermijn geldt tot 1 januari 2028 adviseren wij u om tijdig te starten. Inzicht in de verplichte aanpassingen en keuzemogelijkheden is hierbij een belangrijke eerste stap. De pensioenadviseurs van Transparans helpen u hier graag bij.

Dit nieuwartikel is opgesteld naar de stand van zaken op 2 augustus 2023